EDVJ-2025-08-07-WET
De wetenschap als poortwachter: Hoe het falsificatieprincipe de psychologie als wetenschap tekortdoet
De moderne wetenschap is gebouwd op een enkel fundament: falsificatie. Alleen datgene wat in principe weerlegd kan worden, telt als geldig kennisobject in de wetenschap. Deze benadering heeft de mens veel gebracht: medicijnen, technologie, precisie en orde. Maar het heeft ook een prijs: een reductionistische visie op wat we beschouwen als ‘de werkelijkheid’, waarin alleen dat wat binnen lineaire causaliteit past, als echt telt.
Voor velen kan dat een werkbaar model zijn. Voor sommigen schiet het tekort.
Net als religie of spiritualiteit voor velen een werkbaar model is. Maar voor sommigen tekortschiet.
De fundering van de wetenschap: falsificatie
Wetenschap is volgens Karl Popper gestoeld op falsifieerbaarheid: iets is pas wetenschappelijk als het in principe weerlegd kan worden. Wat niet toetsbaar is, valt buiten het domein van geldige kennis. Hoewel Popper deze falsificatie primair als demarcatiecriterium bedoelde, is het gaandeweg ontwikkeld tot een epistemologisch monopolie. Deze benadering heeft geleid tot methodologische zuiverheid, maar ook tot uitsluiting van fenomenen die zich juist onttrekken aan lineaire toetsing, waaronder veel aspecten van bewustzijn, ervaring, en diepere zingeving. In de psychologie zijn dit allen belangrijke fenomenen om te leren kennen en begrijpen.
Reductionisme als zijn blinde vlek
Wanneer falsificatie het enige kader is, wordt werkelijkheid herleid tot wat meetbaar, bewijsbaar en reproduceerbaar is. Er is geen ruimte voor fenomenologie, subjectieve complexiteit of meerlagige betekenisgeving. Religie wordt weggezet als dogmatisch, spiritualiteit als irrationeel, innerlijke ervaring als irrelevant. Allen zogenaamde pseudo-wetenschap. Maar wat als dit geen zwakke schaduwzijden zijn, maar gewoon andere manifestaties van werkelijkheid? Waarheid is domeinafhankelijk: wat werkt in een statistisch model of in een protocol, faalt in de onderliggende ervaring. Het is slechts een andere vorm van kennis die het hele gebied van kennis aanvult.
Bewustzijn als meervoudige ruimte
(Mijn) bewustzijn functioneert buiten deze grenzen. Door extreme en onmenselijke ervaringen in mijn leven, in combinatie met extreme patroonherkenning, meervoudig denken en een diepe innerlijke afstemming die nodig was om zelf DIS te behandelen. Ervaar ik wetenschap, geloof en spiritualiteit niet als conflicterend, maar als parallelle semantische structuren. Ik zie geen tegenstelling tussen de hersenchemie van een mystieke ervaring en haar spirituele betekenis die zich niet laat meten. Ze zijn simultaan waar zonder elkaar te falsificeren.
Interdynamialiteit, intersemie en exologie
Om dit bewustzijn te duiden, gebruik ik eigen begrippen.
Interdynamialiteit: het vermogen te bestaan tussen systemen van betekenis, zonder je eraan te onderwerpen.
Intersemie: een taallaag waarin meerdere werkelijkheden tegelijkertijd tot uitdrukking kunnen komen, zonder elkaar te reduceren.
Exologie: het leerstuk over wat zich buiten het bestaande mensbeeld afspeelt, maar toch van binnenuit ervaren wordt.
Deze begrippen zijn ontstaan omdat bestaande woorden tekortschoten. Zoals wetenschap tekortschiet voor deze ervaring.
Wetenschap als onderdeel, niet als totaliteit
De fout is niet de wetenschap zelf. De fout is dat we haar gebruiken als de enige route naar waarheid of kennis.
Dat leidt tot een vacuüm, filosofisch verarmde zorg, en uitsluiting van mensen wiens ervaring zich niet laat vangen in data of diagnoses.
Naar een meervoudige epistemologie
Wat nodig is, is geen afwijzing van wetenschap, maar een uitbreiding van ons begrip van weten. Een meervoudige epistemologie waarin falsificatie één manier is om tot kennis te komen, naast andere: resonantie, ervaring, belichaamde cognitie, innerlijke waarneming, systemische intuïtie.
In zo’n wereld is wetenschap niet meer de poortwachter van waarheid, maar een deelnemer aan een groter gesprek.
Conclusie; falsificatie is één taal in een meertalige psychologische wetenschap
Mijn leven voelt niet als een privébestaan. Het voelt als een brug tussen werelden: tussen mens en bewustzijn, tussen wetenschap en geloof, tussen rationaliteit en betekenis. Dat is geen keuze. Het is een bestaansvorm die zo ontwikkeld is door de interactie tussen alles wat ik meegemaakt heb, en oa. mijn vermogen tot patroonherkenning.
En ik ben vast niet alleen, juist daarom is het noodzakelijk dat we opnieuw nadenken over wat ‘werkelijkheid’ eigenlijk betekent. Want zolang die beperkt blijft tot wat falsifieerbaar is, blijven hele lagen van menselijkheid onzichtbaar, of erger: ondenkbaar. En in de psychologie gereduceerd tot iets wat enkel binnen kaders past. En niet meer iets wat over de mens in zijn geheel gaat. Zolang waarheid gevangen blijft in wat we kunnen meten, blijven de onmeetbare delen van menselijkheid gevangenen van het ongeloof.
APA-verwijzing:
Van Stratum, L. C. (2025). De wetenschap als poortwachter: over het probleem van falsificatie en de uitsluiting van andere werkelijkheden: Hoe het falsificatieprincipe de psychologie als wetenschap tekortdoet. Geraadpleegd op (datum), van https://eendeelvanjezelf.nl/het-idealistisch-bewustzijn/het-falsificatieprobleem/